Wielkanoc jest najważniejszym świętem w religii chrześcijańskiej. Upamiętnia ono śmierć na krzyżu i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Początki tego święta wiąże się z soborem nicejskim z 325r., gdzie ustalono, że święto to będzie przypadać wiosną w pierwszą niedzielę po pełni księżyca, a zatem będzie świętem ruchomym. Wielkiej Nocy miały być podporządkowane inne ważne wydarzenia zarówno poprzedzające je, jak i te które wydarzyły się po nim – Popielec, Wielki Post, Wniebowstąpienie Pańskie, Zesłanie Ducha Świętego, czy Boże Ciało. Po przejściu na kalendarz gregoriański w 1582r. doszło do rozdzielenia dat świąt pomiędzy katolicyzmem a prawosławiem, gdyż w obrządku prawosławnym nadal obchodzi je wg kalendarza juliańskiego.
Ludowe ślady Wielkanocy
Z obchodami wielkanocnymi powiązane jest wiele zwyczajów ludowych. Niektóre z nich wywodzą się jeszcze z czasów starosłowiańskich i łączy się je ze słowiańskim świętem Jare Gody, czyli ze świętem wiosennym. Kultura ludowa to nośnik dawnych tradycji religijnych i życia codziennego z czasów przedchrześcijańskich, jednakże dziś z braku źródeł pisanych, przekazywane są one z zabarwieniem chrześcijańskim. W słowiańskiej tradycji ludowej pojawiają się takie zwyczaje jak – śniadanie wielkanocne, pisanki, święconka, śmigus-dyngus, dziady śmigustne, Rękawka, Emaus, walatka, z kurkiem po dyngusie, Siuda Baba, wieszanie Judasza, pogrzeb żuru i śledzia, pucheroki, przywołówki, czy Śmiergust. Wydarzenia te organizowane były przed, w trakcie jak i po świętach wielkanocnych.
Sobór nicejski I (325 r.) – Bizantyjski fresk w cerkwi św. Mikołaja w Mirze, obecnie Demre w Turcji (źródło: wikipedia)
Pisanki
Ważną rolę w tradycji świąt odgrywają pisanki, czyli malowane jajka. W wielu kulturach jajko od wieków było postrzegane jako symbol początku, praźródła istnienia. W chrześcijaństwie jajko łączone jest ze zmartwychwstaniem Jezusa, a więc zwycięstwem życia nad śmiercią. Zwyczaj malowania jajka i pokrywania go różnymi wzorami znany był już w starożytnych kulturach. W Egipcie zdobiono je wizerunkiem skarabeuszy, w Chinach rysowano na nich kwiaty i ptaki, również w Rzymie malowano jajka o czym wspominają Owidiusz i Pliniusz Młodszy. Również na ziemiach polskich malowanie jajek było bardzo popularne, czego dowodem są m.in. wykopaliska archeologiczne z Ostrówka pod Oplem. Każdy z regionów Polski miał oczywiście swoje odmienne wzory i techniki zdobienia jajek.
Pisanki na wystawie w Muzeum Pisanek w Kołomyi (źródło: wikipedia)
Śmigus-dyngus
Jednym z najpopularniejszych zwyczajów jest w Wielki Poniedziałek oblewanie się wodą. Współcześnie nazwa śmigus-dyngus zlała się w jeden termin, ale kiedyś były to dwa różne święta. Śmigusem określano oblewanie panien wodą i smaganie ich po nogach rózgami. Natomiast dyngusem nazywano wykupywanie się przed chłopakami przez panny, by uniknąć oblewania wodą i smagania rózgą za pomocą pisanek, smakołyków oraz pieniędzy. Pierwsze znane nam źródło opisujące ten zwyczaj pojawia się w uchwale synodu diecezji poznańskiej z 1420 r.
Pocztówka z motywem śmigus-dyngus (źródło: wikipedia)
Chrzest Mieszka I
Z początkami chrześcijaństwa na ziemiach polskich związane jest jeszcze jedno ważne wydarzenie dotyczące świąt wielkanocnych. Współcześnie upowszechnił się pogląd, że pierwszy historyczny władca Polski Mieszko I ochrzcić się miał w jednym z romańskich baptysteriów właśnie w przededniu Wielkanocy 14 kwietnia 966r. w Wielka Sobotę.
Chrzest Polski, współczesny fresk w Gnieźnie, obok pomnika Bolesława Chrobrego, w pobliżu katedry (źródło: wikipedia)
Źródła:
- Dowiat Jerzy, Chrzest Polski, Warszawa 1997
- Janicka – Krzywda Urszula, Zwyczaje, tradycje, obrzędy, Kraków 2013
- Kopaliński Władysław, Słownik symboli, Warszawa 2015
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Wielkanoc
- https://historia.org.pl/2016/03/26/w-zrytualizowanym-swiecie-wielkiej-nocy/
- http://know-howhistoria.pl/wielkanoc-historia-swiat-wielkanocnych/
- https://wielkahistoria.pl/data-chrztu-polski-kiedy-dokladnie-mieszko-i-przyjal-nowa-wiare/
- https://histmag.org/wielkanoc-i-poczatki-chrzescijanstwa-12869
Opracował: Ireneusz Pilas